Column ‘Door Achterhoekse Ogen’ | De Gelderlander | zaterdag 26 oktober 2013
De filosoof en dichter George Santayana schreef: ‘Wie zijn geschiedenis niet kent, is gedoemd haar te herhalen.’ Dat laat nog wat optimisme toe. De Duitse filosoof Hegel was pessimistischer: ‘De mens leert uit de geschiedenis dat de mens niets leert uit de geschiedenis.’
Ik twijfel. Als ik om mij heen kijk ben ik bang dat Hegel nogal actueel is. Maar fouten herhalen is dom, dus ik hoop toch dat we van de geschiedenis leren. Neem het begrip ‘onvrede’. Heerst er onder de bevolking veel onvrede dan kookt de pot al bijna over. Voeg wat handig opererende ophitsers toe en die onbevredigde volkse gevoelens eindigen in bloedige opstanden en oorlogen.
De geschiedenis leert ook dat aanjagers van revoluties zich vaak bevonden in de lagen vlak onder de geprivilegieerden waar die revolutie zich tegen richtte. Het was niet de grote onderlaag die de Franse Revolutie begon, maar de welgestelde burgerij en een deel van de adel. De aanstichters van de Russische revolutie waren veelal van aristocratische komaf. ‘De adel begon de Revolutie, het gepeupel maakte haar af’, zei de schrijver Chateaubriand al. Ze waren wel even nodig, die massa’s uit de onderste klassen, het volk dat in onvrede leefde. Beide revoluties eindigden in gruwelijke dictaturen die de aanjagers tot de nieuwe geprivilegieerden maakten en waarvoor het volk de ellendige prijs betaalde.
Zo’n revolutie zie ik hier binnen afzienbare tijd niet ontstaan. Klassieke onvredestichters als schrijnende armoede en dodelijke honger ontbreken gelukkig. Maar ik zie wel andere onvrede. Modern massaal misnoegen. Over Europa bijvoorbeeld, over de contrareformatie in de Islam, over de banken, de multinationals, de groeiende kloof tussen (kans)rijken en (kans)armen, over de regering en de politiek in het algemeen ... Ik wil niet dramatiseren, maar de Franse Revolutie begon omdat de versleten monarchie het morrende volk niet wilde zien. Het lijkt erop dat ook de huidige politieke en economische elite niet ziet hoezeer de bevolking mort - nog zo’n historische parallel tussen toen en nu.
Dus de opstand staat voor de deur? Nogmaals, dat is mij veel te pathetisch en vooral, ik hoop het niet. Maar onze samenleving moet nodig worden ‘ontmort’ en daarvoor zijn daadwerkelijk gevoelde veranderingen nodig. En ik zie daar steeds meer voorbeelden van: een optelsom van vaak regionale en lokale initiatieven die samen een omwenteling teweeg brengen. Dan spreek je niet meer van een opstand in het hart van de macht, maar van een revolutie in de haarvaten van de samenleving. Je ziet het in Tegenlicht op tv, in de TED talks op het internet, in het idee van kleine ‘cottage industries’ die krimpregio’s als de Achterhoek kunnen versterken, in het streven naar regionale duurzame energie om stroommonopolisten en corrupte olie- en gaslanden de deur te wijzen.
En het valt vooral op, dat steeds meer mensen wat minder luxe, maar meer geluk eisen. Historisch gezien is dat redelijk nieuw ... De geschiedenis zal het leren.
De geschiedenis leert ook dat aanjagers van revoluties zich vaak bevonden in de lagen vlak onder de geprivilegieerden waar die revolutie zich tegen richtte. Het was niet de grote onderlaag die de Franse Revolutie begon, maar de welgestelde burgerij en een deel van de adel. De aanstichters van de Russische revolutie waren veelal van aristocratische komaf. ‘De adel begon de Revolutie, het gepeupel maakte haar af’, zei de schrijver Chateaubriand al. Ze waren wel even nodig, die massa’s uit de onderste klassen, het volk dat in onvrede leefde. Beide revoluties eindigden in gruwelijke dictaturen die de aanjagers tot de nieuwe geprivilegieerden maakten en waarvoor het volk de ellendige prijs betaalde.
Zo’n revolutie zie ik hier binnen afzienbare tijd niet ontstaan. Klassieke onvredestichters als schrijnende armoede en dodelijke honger ontbreken gelukkig. Maar ik zie wel andere onvrede. Modern massaal misnoegen. Over Europa bijvoorbeeld, over de contrareformatie in de Islam, over de banken, de multinationals, de groeiende kloof tussen (kans)rijken en (kans)armen, over de regering en de politiek in het algemeen ... Ik wil niet dramatiseren, maar de Franse Revolutie begon omdat de versleten monarchie het morrende volk niet wilde zien. Het lijkt erop dat ook de huidige politieke en economische elite niet ziet hoezeer de bevolking mort - nog zo’n historische parallel tussen toen en nu.
Dus de opstand staat voor de deur? Nogmaals, dat is mij veel te pathetisch en vooral, ik hoop het niet. Maar onze samenleving moet nodig worden ‘ontmort’ en daarvoor zijn daadwerkelijk gevoelde veranderingen nodig. En ik zie daar steeds meer voorbeelden van: een optelsom van vaak regionale en lokale initiatieven die samen een omwenteling teweeg brengen. Dan spreek je niet meer van een opstand in het hart van de macht, maar van een revolutie in de haarvaten van de samenleving. Je ziet het in Tegenlicht op tv, in de TED talks op het internet, in het idee van kleine ‘cottage industries’ die krimpregio’s als de Achterhoek kunnen versterken, in het streven naar regionale duurzame energie om stroommonopolisten en corrupte olie- en gaslanden de deur te wijzen.
En het valt vooral op, dat steeds meer mensen wat minder luxe, maar meer geluk eisen. Historisch gezien is dat redelijk nieuw ... De geschiedenis zal het leren.
RSS-feed
